Środki ochrony indywidualnej

Obowiązek zapewnienia pracownikom odpowiednich środków ochrony indywidualnej stanowi jeden z najważniejszych obowiązków, jakie nakładają na pracodawcę przepisy prawa pracy. Zgodnie z art. 237⁶ § 1 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie, spełniające wymagania oceny zgodności, środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami.

Co to są środki ochrony indywidualnej?

Środki ochrony indywidualnej to odzież ochronna (np. kombinezony, kurtki, kamizelki, bluzy, spodnie, fartuchy itd.) oraz środki ochrony kończyn (rękawice, obuwie, ochraniacze kolan, łokci, dłoni itd.), głowy (głównie hełmy), twarzy i oczu (m.in. okulary ochronne, gogle, osłony twarzy), słuchu (nauszniki, wkładki przeciwhałasowe itd.), układu oddechowego (m.in. półmaski, maski, sprzęt izolujący, w tym z doprowadzeniem powietrza), środki chroniące przed upadkiem z wysokości.

Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się natomiast:

• mundurów, które nie są specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika,
• środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, policję i inne służby utrzymania porządku publicznego,
• wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze,
• środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym,
• wyposażenia sportowego,
• środków służących do samoobrony lub do odstraszania,
• przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania porządku publicznego.

Kiedy należy przydzielać środki ochrony indywidualnej?

Środki ochrony indywidualnej dobiera się i stosuje:

• w sytuacjach kiedy nie można uniknąć zagrożeń lub wystarczająco ograniczyć związanego z nimi ryzyka przez organizację pracy lub zastosowanie środków ochrony zbiorowej,
• odpowiednio do występujących na stanowisku pracy zagrożeń określonych na podstawie oceny ryzyka zawodowego uwzględniającej warunki występujące w danym miejscu pracy, wymagania ergonomii i stan zdrowia pracownika.

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez wyposażenia go w środki ochrony indywidualnej niezbędne do stosowania na danym stanowisku pracy.

Środki ochrony indywidualnej stanowią własność pracodawcy i dostarczane są pracownikowi nieodpłatnie.

Pracodawca zapewnia również środki ochrony indywidualnej osobom, które wykonują czynności inspekcyjne lub inne krótkotrwałe prace.

Pracownik zobowiązany jest używać przekazane środki ochrony indywidualnej zgodnie z ich przeznaczeniem, natomiast pracodawca jest uprawniony do kontroli przestrzegania tego obowiązku i podejmowania działań zmierzających do jego wyegzekwowania.

Jak prawidłowo dobrać środki ochrony indywidualnej?

Rodzaje środków ochrony indywidualnej koniecznych do stosowania w danym zakładzie pracy i dla określonych stanowisk ustala pracodawca, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami.

Informacje te dotyczą:

• rodzaju wykonywanej pracy,
• rodzajów oraz natężenia lub stężenia czynników szkodliwych i niebezpiecznych,
• poszczególnych części ciała pracowników narażonych na działanie czynników szkodliwych i niebezpiecznych,
• możliwego do zaakceptowania stopnia ograniczenia czynności niezbędnych podczas wykonywania pracy, w związku z używaniem środków ochrony indywidualnej,
• pozycji, w której wykonuje się pracę,
• konieczności przemieszczania się i zasięgu działania środków ochrony indywidualnej,
• sposobu wentylacji pomieszczeń,
• stopnia uciążliwości pracy,
• niezbędnego czasu przebywania pracownika w strefie niebezpiecznej lub skażonej,
• dodatkowych zagrożeń zewnętrznych (np. zagrożenia pożarem).

Pracodawca jest odpowiedzialny za dobór i właściwe wyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej.

Jakie wymagania powinny spełniać dostarczane pracownikom środki ochrony indywidualnej?

Zgodnie z art. 237⁶ § 3 Kodeksu pracy pracodawca może dostarczyć pracownikowi jedynie środki ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności. Wymagania te ustala rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG. Rozporządzenie obowiązuje bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej, bez konieczności włączenia go do prawa krajowego.

Wprowadzając środki ochrony indywidualnej do obrotu producenci powinni zapewnić, aby zostały one zaprojektowane i wytworzone zgodnie z zasadniczymi wymaganiami dotyczącymi zdrowia i bezpieczeństwa określonymi w rozporządzeniu. W przypadku wykazania zgodności środków ochrony indywidualnej z zasadniczymi wymaganiami dotyczącymi zdrowia i bezpieczeństwa w drodze odpowiedniej procedury producenci sporządzają deklarację zgodności UE i umieszczają oznakowanie CE przed wprowadzeniem środków ochrony indywidualnej do obrotu. Oznakowanie CE umieszcza się na środkach ochrony indywidualnej w sposób widoczny, czytelny i trwały. W przypadku gdy nie jest to możliwe lub nie jest to uzasadnione z uwagi na charakter środków ochrony indywidualnej, umieszcza się je na opakowaniu oraz w dokumentach towarzyszących tym środkom. Deklaracja zgodności UE oraz oznakowanie środków ochrony indywidualnej znakiem CE potwierdzają, że wykazano spełnienie zasadniczych wymagań dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa.

Dostarczane pracownikom środki ochrony indywidualnej:

• nie mogą same z siebie stanowić zagrożenia,
• powinny być dopasowane do pracownika lub wyposażone w regulację umożliwiającą ich dopasowanie,
• w przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności jednoczesnego stosowania kilku środków ochrony indywidualnej dopasowuje się je względem siebie w sposób niepowodujący zmniejszenia właściwości ochronnych tych środków.

O czym należy poinformować pracownika, któremu dostarcza się środki ochrony indywidualnej?

Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o sposobach posługiwania się dostarczanymi przez niego środkami ochrony indywidualnej. W tym celu powinien udostępniać pracownikom do zapoznania się instrukcje ich użytkowania. Zapewniając pracownikom środki ochrony indywidualnej, pracodawca powinien mieć pewność, że wraz z nimi dostępne są instrukcje użytkowania, zawierające m.in. niezbędne informacje umożliwiające ustalenie: ich przeznaczenia, właściwej daty ważności lub upływu okresu ich trwałości, skuteczności ochrony, warunków ich używania, składowania, czyszczenia i konserwacji.

Jakie są wymagania przepisów bhp dotyczące konserwacji, prania, odpylania i odkażania środków ochrony indywidualnej?

Środki ochrony indywidualnej wymienia się zgodnie ze wskazaniami producenta danego środka lub w przypadku utraty właściwości ochronnych.

Jakie prawa przysługują pracownikowi, który nie został wyposażony w niezbędne środki ochrony indywidualnej?

Pracownik, który nie został wyposażony w środki ochrony indywidualnej wymagane do stosowania na danym stanowisku pracy i brak tych środków powoduje bezpośrednie zagrożenie dla jego zdrowia i życia może, zgodnie z art. 210 Kodeksu pracy powstrzymać się od wykonania pracy, zawiadamiając niezwłocznie o tym fakcie swojego przełożonego lub pracodawcę.

W jakim dokumencie należy ustalić zasady wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej?

Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej po uprzedniej konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, zgodnie z art. 237^11a § 1 pkt 4 Kodeksu pracy. Postanowienia dotyczące zasad wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej powinny zostać określone w regulaminie pracy. Natomiast pracodawcy niezobowiązani do ustalania regulaminu pracy postanowienia te powinni zawrzeć w innym akcie wewnątrzzakładowym.

Przy ustalaniu środków ochrony indywidualnej niezbędnych do stosowania przy określonych pracach pracodawca powinien uwzględniać wskazania zawarte w tabelach nr 1-3 załącznika nr 2 do rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.