Jak rozróżnić godziny nadliczbowe od godzin ponadwymiarowych?

W prawie pracy istnieje wyraźne rozróżnienie między godzinami nadliczbowymi a godzinami ponadwymiarowymi. Oba te pojęcia dotyczą sytuacji, w których pracownik świadczy pracę poza ustalonym wymiarem czasu pracy, jednak ich status prawny oraz zasady wynagradzania różnią się.

Godziny nadliczbowe to czas pracy przekraczający normy określone w przepisach Kodeksu pracy lub w indywidualnej umowie o pracę. Zgodnie z art. 151 Kodeksu pracy, nadgodziny mogą wynikać z:

• szczególnych potrzeb pracodawcy,
• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia, zdrowia lub mienia,
• konieczności usunięcia awarii.

Limit godzin nadliczbowych wynosi 150 godzin rocznie dla jednego pracownika, chyba że w regulaminie pracy lub układzie zbiorowym ustalono inny limit. Całkowity czas pracy (łącznie z nadgodzinami) nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym.

Za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje wynagrodzenie oraz:

• dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia – za nadgodziny przypadające w porze nocnej, w niedziele i święta oraz dni wolne wynikające z harmonogramu pracy,
• dodatek w wysokości 50% wynagrodzenia – za nadgodziny przypadające w każdym innym dniu.

Zamiast dodatku, pracownik może otrzymać czas wolny w wymiarze przewidzianym przepisami Kodeksu pracy (patrz art. 151¹, 151² czy 151³ Kodeksu pracy).

Godziny ponadwymiarowe odnoszą się natomiast do nauczycieli oraz pracowników zatrudnionych na niepełny etat.

1. Godziny ponadwymiarowe nauczycieli – wynikają z art. 35 Karty Nauczyciela i dotyczą godzin przekraczających tygodniowy wymiar zajęć określony w planie organizacyjnym szkoły (tzw. „pensum”). Wynagrodzenie za te godziny oblicza się według stawki godzinowej nauczyciela.
2. Godziny ponadwymiarowe pracowników zatrudnionych na niepełny etat – pojawiają się, gdy pracownik pracuje powyżej ustalonego w umowie wymiaru godzin, ale nie przekracza norm kodeksowych (8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo). Za każdą godzinę ponadwymiarową pracownik otrzymuje normalne wynagrodzenie, a dodatek za nadgodziny przysługuje dopiero po przekroczeniu normy dobowej lub tygodniowej.

W przypadku pracowników zatrudnionych na niepełny etat, wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe wynosi tyle samo co za godziny podstawowe. Jednak w takim przypadku pracodawca ma obowiązek ustalić z pracownikiem w umowie o pracę dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar, którego przekroczenie będzie uprawniało pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku jak za godziny nadliczbowe.

Godziny nadliczbowe i ponadwymiarowe różnią się zakresem zastosowania oraz wynagrodzeniem. Nadgodziny występują, gdy dochodzi do przekroczenia kodeksowych norm czasu pracy, a godziny ponadwymiarowe dotyczą pracowników niepełnoetatowych oraz nauczycieli.