W prawie pracy istnieje wyraźne rozróżnienie między godzinami nadliczbowymi a godzinami ponadwymiarowymi. Oba te pojęcia dotyczą sytuacji, w których pracownik świadczy pracę poza ustalonym wymiarem czasu pracy, jednak ich status prawny oraz zasady wynagradzania różnią się.
Godziny nadliczbowe to czas pracy przekraczający normy określone w przepisach Kodeksu pracy lub w indywidualnej umowie o pracę. Zgodnie z art. 151 Kodeksu pracy, nadgodziny mogą wynikać z:
- szczególnych potrzeb pracodawcy,
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia, zdrowia lub mienia,
- konieczności usunięcia awarii.
Limit godzin nadliczbowych wynosi 150 godzin rocznie dla jednego pracownika, chyba że w regulaminie pracy lub układzie zbiorowym ustalono inny limit. Całkowity czas pracy (łącznie z nadgodzinami) nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym.
Za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje wynagrodzenie oraz:
- dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia – za nadgodziny przypadające w porze nocnej, w niedziele i święta oraz dni wolne wynikające z harmonogramu pracy,
- dodatek w wysokości 50% wynagrodzenia – za nadgodziny przypadające w każdym innym dniu.
Zamiast dodatku, pracownik może otrzymać czas wolny w wymiarze przewidzianym przepisami Kodeksu pracy (patrz art. 1511, 1512 czy 1513 Kodeksu pracy).
Godziny ponadwymiarowe odnoszą się natomiast do nauczycieli oraz pracowników zatrudnionych na niepełny etat.
- Godziny ponadwymiarowe nauczycieli – wynikają z art. 35 Karty Nauczyciela i dotyczą godzin przekraczających tygodniowy wymiar zajęć określony w planie organizacyjnym szkoły (tzw. „pensum”). Wynagrodzenie za te godziny oblicza się według stawki godzinowej nauczyciela.
- Godziny ponadwymiarowe pracowników zatrudnionych na niepełny etat – pojawiają się, gdy pracownik pracuje powyżej ustalonego w umowie wymiaru godzin, ale nie przekracza norm kodeksowych (8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo). Za każdą godzinę ponadwymiarową pracownik otrzymuje normalne wynagrodzenie, a dodatek za nadgodziny przysługuje dopiero po przekroczeniu normy dobowej lub tygodniowej.
W przypadku pracowników zatrudnionych na niepełny etat, wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe wynosi tyle samo co za godziny podstawowe. Jednak w takim przypadku pracodawca ma obowiązek ustalić z pracownikiem w umowie o pracę dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar, którego przekroczenie będzie uprawniało pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku jak za godziny nadliczbowe.
Godziny nadliczbowe i ponadwymiarowe różnią się zakresem zastosowania oraz wynagrodzeniem. Nadgodziny występują, gdy dochodzi do przekroczenia kodeksowych norm czasu pracy, a godziny ponadwymiarowe dotyczą pracowników niepełnoetatowych oraz nauczycieli.