Wiele prac remontowych i modernizacyjnych prowadzonych jest na czynnych liniach kolejowych, gdzie ryzyko potrącenia, kontaktu z elementami pod napięciem czy upadku z wysokości jest bardzo wysokie. Nowoczesne technologie pomagają w pracy, ale nigdy nie zastąpią ludzkiej uwagi, zdrowego rozsądku i przestrzegania procedur – podkreśla Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki.
Aż 90 proc. decyzji wydanych w latach 2022-2024 przez inspektorów pracy w związku z kontrolami realizacji inwestycji w infrastrukturze kolejowej dotyczyło podmiotów zatrudniających do 49 osób. Około 42 proc. z nich opatrzonych była rygorem natychmiastowej wykonalności, a więc dotyczyła nieprawidłowości stwarzających bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia. Przypadki rażącego naruszenia przepisów bhp skutkowały wstrzymaniem dalszego wykonywania prac (75 decyzji), wstrzymaniem dalszego użytkowania maszyn lub urządzeń technicznych (49 decyzji) i skierowaniem do innych prac 63 pracowników z uwagi na brak wymaganych kwalifikacji lub wykonywanie pracy bez wymaganych środków ochronnych i zabezpieczających.
– Wiele prac remontowych i modernizacyjnych prowadzonych jest na czynnych liniach kolejowych, gdzie ryzyko potrącenia, kontaktu z elementami pod napięciem czy upadku z wysokości jest bardzo wysokie. Nowoczesne technologie pomagają w pracy, ale nigdy nie zastąpią ludzkiej uwagi, zdrowego rozsądku i przestrzegania procedur – podkreśla Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki.
W ocenie inspektorów pracy przyczynami stwierdzanych nieprawidłowości były:
- postępowy charakter inwestycji kolejowych determinujący częste zmiany miejsc robót przez poszczególnych podwykonawców, szczególnie przy modernizacjach dużych stacji i długich odcinków linii kolejowych (roboty postępujące w czasie). Powoduje on nieprawidłowości związane najczęściej z brakiem lub niewłaściwym oznakowaniem miejsc robót tarczą zatrzymania D1 zabezpieczającą zamknięty tor szlakowy i wskaźnikami W-7 zobowiązującymi maszynistów do podania sygnału „baczność” – ostrzegawczego dźwięku syreny lokomotywy;
- tolerowanie po stronie generalnego wykonawcy nieprzestrzegania obowiązujących przepisów w zakresie bezpieczeństwa wykonywania robót budowlanych przez podwykonawców, niewystarczające doświadczenie pracowników, najczęściej w przypadku małych podwykonawców, w wykonywaniu prac na terenach kolejowych, w warunkach jednoczesnego prowadzenia ruchu kolejowego w sąsiedztwie miejsc robót;
- brak znajomości zagrożeń towarzyszących pracom na infrastrukturze kolejowej, wynikający z braku doświadczenia oraz nieznajomości zasad bezpieczeństwa prac, brak odpowiedniego nadzoru w miejscach robót, pod względem ich właściwego przygotowania i zabezpieczenia, zarówno ze strony wykonawców, jak i służb bhp zarządcy infrastruktury – PKP PLK S.A.;
- realizowanie kontraktów pod presją czasu, skutkujące próbami omijania przez wykonawców przepisów i instrukcji bądź nieuprawnionego upraszczania technologii wykonywania prac, nawet kosztem zmniejszania poziomu bezpieczeństwa pracowników, wpływ czynnika ekonomicznego, oszczędności kosztów, jako nadrzędnego, nieuwzględniającego obowiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Sygnalista bez trąbki
Ponadto kontrole wykazały liczne nieprawidłowości związane z pracą tzw. sygnalistów, których zadaniem jest obserwowanie, czy nie zbliża się pociąg albo inny pojazd trakcyjny mogący stwarzać zagrożenie dla pracowników.
W przeprowadzonych kontrolach miejsca wykonywania robót zabezpieczane były głównie przez sygnalistów. Ujawnione w tym zakresie uchybienia dotyczyły:
- niewyznaczenia sygnalisty lub niewyznaczenia odpowiedniej liczby sygnalistów;
- brak wyposażenia sygnalistów w wymagane środki ostrzegania przed nadjeżdżającym pociągiem, m.in. w trąbkę sygnałową oraz chorągiewkę, wyciąg z rozkładu jazdy pociągów, radiotelefon;
- wyznaczanie na to stanowisko osób bez wymaganego przeszkolenia i znajomości przepisów gwarantujących prawidłowe wykonywanie powierzonych czynności.
Niewłaściwe wyposażenie sygnalistów w środki ostrzegania odnotowano w 20 proc. kontroli przeprowadzonych w 2024 r. Z kolei odsetek przypadków niezapewnienia odpowiedniej liczby sygnalistów wynosił w 2024 r. 17 proc.
Niewłaściwa organizacja prac
Wiele ujawnionych nieprawidłowości dotyczyło ogólnej organizacji prac, przygotowania pracowników do pracy oraz przestrzegania przepisów bhp w miejscach prowadzenia robót.
Najczęściej występujące nieprawidłowości w tym zakresie:
- braki w instrukcji bezpiecznego wykonywania robót dotyczyły w ogóle ich braku bądź nieprawidłowej treści, np. nie uwzględniały w pełni specyfiki miejsc wykonywania robót torowych, zawierały jedynie ogólne, hasłowo ujęte elementy wykonywanych prac, bez określenia szczegółowych zasad przygotowania miejsca pracy (np. nie zawierały elementów dotyczących odpowiedniego przygotowania i zabezpieczenia miejsc prac wykonywanych na wysokości czy prowadzonych w wykopach oraz nie określały bezpiecznej technologii ich wykonywania.
- brak poprawnie udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego, a także nieprawidłowo zidentyfikowane zagrożenia związane z wykonywaną pracą. Uchybienia dotyczyły głównie niewłaściwego opisu warunków wykonywanych robót w infrastrukturze kolejowej, co było przyczyną niewskazania występujących zagrożeń zdrowia lub życia pracowników, m.in. związanych z pracami w pobliżu czynnych torów, po których odbywał się ruch pociągów, oraz bliskości prowadzonych prac od sieci trakcyjnej znajdującej się pod napięciem.
- nieprawidłowości związane z bezpieczną eksploatacją maszyn i urządzeń technicznych. Szczególnie dotyczyło to wykonania prawidłowych urządzeń ochronnych zapobiegających dostępowi do stref niebezpiecznych,
- nieprawidłowości w zakresie eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych dotyczyły m.in. braku pomiarów skuteczności działania ochron przeciwporażeniowych instalacji elektrycznej, zapewnienia właściwej ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym, zabezpieczenia przed uszkodzeniem mechanicznym przewodów instalacji elektrycznej eksploatowanej na placu budowy, zabezpieczenia rozdzielnic elektrycznych przez dostępem osób postronnych.
Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki 23 czerwca 2025 r. uczestniczył w inauguracji Prezydencji Bezpieczeństwa. To inicjatywa Związku Pracodawców Kolejowych, której celem jest podniesienie poziomu bezpieczeństwa pracy w sektorze kolejowym. Została ona objęta patronatem szefa Państwowej Inspekcji Pracy. Pierwszą prezydencję obejmie PGE Energetyka Kolejowa.