– W erze cyfrowej transformacji dotychczasowy, reaktywny model BHP ustępuje miejsca podejściu proaktywnemu i predykcyjnemu. Dzięki sztucznej inteligencji (AI) i Big Data możliwe jest prognozowanie zagrożeń oraz personalizowanie ochrony w oparciu o dane zbierane z inteligentnych urządzeń. Zastosowanie AI w robotyce, systemach wizyjnych czy inteligentnych środkach ochrony indywidualnej przekształca BHP, czyniąc je bardziej precyzyjnym i skutecznym – przekonuje Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki.
Transformacja modeli zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom z wykorzystaniem sztucznej inteligencji wiąże się z nowymi wyzwaniami i nierozpoznanymi zagrożeniami. Wraz z postępem technologicznym mogą się bowiem pojawić ryzyka psychospołeczne, takie jak presja algorytmiczna, nadmierny monitoring i technostres. Brak jasnych regulacji prawnych i szybki rozwój nowych technologii stawiają przed pracodawcami, specjalistami BHP oraz organami kontrolnymi nowe zadania.
Zarządzanie nowym ryzykiem
Role i sposoby działania wszystkich zaangażowanych w proces pracy oraz nadzór nad jej bezpieczeństwem muszą gwałtownie ewoluować, przy zachowaniu równowagi między innowacją a humanizmem. Technologia ma służyć człowiekowi, nie naruszając jego praw i dobrostanu.
– Przez ostatnie dziesięciolecia BHP opierało się na reaktywnym paradygmacie, czyli głównie na inspekcjach, szkoleniach i działaniu po zaistnieniu wypadków. To one były impulsem do zmian w procedurach. Tak jak rewolucja przemysłowa zmieniła produkcję, tak dziś, w erze czwartej rewolucji przemysłowej, sztuczna inteligencja wkracza do każdej sfery naszego życia, a jej wpływ na BHP jest absolutnie rewolucyjny. Jesteśmy świadkami zmiany paradygmatu. Zamiast reagować na wypadki, skupiamy się na przewidywaniu i aktywnym zarządzaniu ryzykiem – podkreśla Marcin Stanecki.
AI w służbie bezpieczeństwa
AI wykorzystuje zaawansowane czujniki i algorytmy do analizowania danych w czasie rzeczywistym, co pozwala na przewidywanie zagrożeń, zanim do nich dojdzie. Dane z sensorów i urządzeń noszonych (wearables) umożliwiają tworzenie spersonalizowanych protokołów bezpieczeństwa, dostosowanych do wieku, kondycji zdrowotnej czy stylu pracy pracownika. AI wspiera wczesne wykrywania ryzyk przez personalizację szkoleń czyt automatyzację procedur awaryjnych. To odejście od sztywnych, jednolitych procedur na rzecz ochrony dostosowanej do indywidualnych potrzeb i specyfiki stanowiska. Współczesne podejście integruje BHP z systemami zarządzania (np. ISO 45001), kładzie nacisk na kulturę organizacyjną i rolę człowieka, wykorzystując dane i algorytmy do wykrywania luk w systemach bezpieczeństwa na podstawie wypadków i sytuacji bliskich wypadkowi. Pozwala to na wyciąganie wniosków i reakcję przed jeszcze wystąpieniem szkody.
Nowoczesne technologie cyfrowe
- Robotyka i koboty – inteligentne roboty, w tym koboty, czyli roboty współpracujące, przejmują zadania niebezpieczne lub monotonne, odciążając pracowników i eliminując ryzyko wypadków. Wspierają także osoby starsze i z niepełnosprawnościami.
- Systemy wizyjne z AI – kamery z algorytmami rozpoznawania obrazu działają jak cyfrowi asystenci BHP, analizując obraz w czasie rzeczywistym i wykrywając nieprawidłowości, np. brak środków ochrony, nieprawidłową postawę, strefy kolizyjne. Drony z AI monitorują trudno dostępne obszary w budownictwie czy górnictwie.
- Wearables – urządzenia noszone przez człowieka, takie jak smartbandy czy sensory w odzieży, monitorują parametry fizjologiczne i środowiskowe, ostrzegając przed przemęczeniem, szkodliwymi substancjami czy ergonomią.
- Egzoszkielety – wspomagają układ mięśniowo-szkieletowy, zmniejszając ryzyko urazów przeciążeniowych, szczególnie w transporcie i opiece medycznej.
- VR i AR w szkoleniach – symulacje wirtualnej rzeczywistości pozwalają na bezpieczne ćwiczenia scenariuszy wysokiego ryzyka, personalizowane przez AI. Rzeczywistość rozszerzona (AR) wspomaga planowanie ewakuacji i wykrywanie ukrytych zagrożeń.
- Druk 3D – technologia ta umożliwia bezpieczne testowanie prototypów i minimalizuje ryzyko błędów w produkcji.
Nowe zagrożenia
Według danych Międzynarodowej Organizacji Pracy automatyzacja i AI mogą wpłynąć na setki milionów miejsc pracy na całym świecie, eliminując niektóre zawody i jednocześnie tworząc nowe. Technologie cyfrowe stają się codziennym narzędziem w sektorach takich, jak logistyka, produkcja czy budownictwo. Z raportów EU-OSHA wynika, że AI zwiększa efektywność prewencji, ale rodzi też nowe problemy psychospołeczne i etyczne. Szef Inspekcji Pracy podkreśla, że sztuczna inteligencja wzbudza emocje zarówno w kontekście szans, jak i zagrożeń. Technologie takie, jak rozpoznawanie twarzy, analiza głosu, monitoring aktywności online czy analiza postawy, mogą przynieść korzyści w zarządzaniu, ale jednocześnie rodzą pytania o prywatność, etykę i morale pracowników.
AI niesie korzyści i zagrożenia. Z jednej strony może poprawiać bezpieczeństwo i produktywność, z drugiej zaś automatyzacja i nadmierny monitoring mogą prowadzić do utraty miejsc pracy, naruszeń prywatności i zwiększenia stresu. Systemy AI mogą być podatne na dyskryminację, jeśli trenowane są na niewłaściwych danych, a ich decyzje mogą być trudne do zrozumienia, co komplikuje odpowiedzialność prawną.
Cyfrowa transformacja i sfera psychospołeczna
– Oddziaływanie technologii cyfrowych na sferę psychospołeczną jest dużo bardziej złożone i niejednoznaczne, ale już teraz jest dobrze widoczne – podkreśla Stanecki.
Nowe technologie mogą powodować błędy podczas współpracy człowieka z robotem. Chodzi przede wszystkim o ergonomię takiej pracy, co może prowadzić do dolegliwości fizycznych, urazów, utraty równowagi czy przeciążenia wzroku pracownika. Drony, VR, egzoszkielety mogą zwiększać ryzyko urazów, a powszechne korzystanie z technologii, zwłaszcza przy pracy zdalnej, sprzyja wypaleniu zawodowemu czy naruszeniom prywatności pracowników. Decyzje wspierane przez AI mogą pogłębiać nierówności, wywoływać frustrację i stres.
Wyzwania i regulacje prawne
Rosnąca rola AI w organizacji pracy w Polsce sprawia, że praca inspektorów staje się coraz bardziej skomplikowana. Algorytmy coraz częściej decydują o harmonogramach i ocenie wydajności. Kontrola takiego środowiska pracy nie może więc ograniczać się do maszyn i procedur. Konieczne jest sprawdzenie, jak działa cały system AI i jaki ma wpływ na pracowników. Potrzebne są jasne przepisy dotyczące zarządzania algorytmami i ich przejrzystości, bezpieczeństwa pracy z AI, prawa do bycia offline, ochrony danych i regulacji dla pracowników platform cyfrowych.
Do czasu pełnego uregulowania tych kwestii istotne są wytyczne branżowe, stanowiska organów i kodeksy etyczne. Unia Europejska, m.in. poprzez AI Act, zakazuje używania AI do rozpoznawania emocji pracowników. Systemy HR wykorzystujące algorytmy podczas rekrutacji nowych pracowników stanowią wysokie ryzyko naruszenia tych regulacji i muszą spełniać rygorystyczne wymogi. Inspektorzy mogą w przyszłości być zobowiązani do weryfikacji całego cyklu życia systemów AI, od celów po wpływ na zdrowie psychiczne i prawa pracownicze. Kontrola będzie wymagała dostępu do danych i raportów, a decyzje AI muszą być weryfikowalne przez człowieka (zasada „human in command”).
Współpraca ustawodawców na szczeblu unijnym i krajowym, specjalistów BHP, pracodawców i pracowników jest kluczowa, aby efektywnie chronić ludzi w zmieniającym się środowisku pracy.
Nowa rola specjalisty BHP w erze AI
AI stanowi szansę i wyzwanie dla służby BHP. Systemy oparte na czujnikach mogą szybko wykrywać zagrożenia, ale nadmierne zaufanie do nich może uśpić czujność specjalistów powołanych do dbania o bezpieczeństwo pracowników. Główne wyzwania dla służby BHP to:
- identyfikacja nowych zagrożeń – konieczne jest regularne analizowanie ryzyk związanych z cyfryzacją, biorąc pod uwagę nie tylko maszyny, ale też sposób działania algorytmów. Każdy system AI musi mieć możliwość awaryjnego wyłączenia i ręcznego sterowania;
- wpływ na zdrowie psychiczne – algorytmy mogą narzucać tempo pracy i wprowadzać rankingi wydajności, co generuje stres i poczucie braku kontroli. Są to kluczowe czynniki ryzyka psychospołecznego;
- wyzwania cyfrowe – e-platformy usprawniają zarządzanie BHP, ale wymagają też uwzględnienia cyberbezpieczeństwa. Specjaliści muszą chronić systemy przed atakami hakerów, aby dane pracowników były bezpieczne;
- nowe kompetencje – przyszłość zawodu pracownika służby BHP wiąże się z analityką danych, cyberbezpieczeństwem i etyką cyfrową. Specjaliści muszą z kontrolerów przepisów stać się analitykami i partnerami w strategicznym zarządzaniu ryzykiem. Konieczne jest podnoszenie kompetencji cyfrowych oraz rozumienie zasad działania algorytmów i modeli predykcyjnych.
– AI wspiera pracę, ale nie zastępuje ludzkiego rozsądku. Dlatego kluczowe jest, aby pracownicy przechodzili zaawansowane szkolenia, które przygotują ich do pracy z nowymi technologiami i reagowania na błędy systemów – ostrzega Marcin Stanecki.
Podczas gdy technologia rozwija się dynamicznie, pytania o granice monitoringu, prawo do interwencji, dokumentację i dowody, standardy zarządzania ryzykiem oraz kompetencje nadal pozostają otwarte. Art. 4 unijnego rozporządzenia o AI nakłada obowiązek zapewnienia pracownikom odpowiedniej wiedzy i umiejętności, a nadzór będzie wymagał ścisłej współpracy różnych organów.
„Zmieniające się oblicze bezpieczeństwa pracy – z wykorzystaniem narzędzi AI” to temat wykładu, jaki wygłosił Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki podczas VII edycji Ogólnopolskiego Forum Służby BHP.
