W 2001 roku inspektorzy zyskali bardzo korzystne dla zatrudnionych narzędzie – środek prawny w postaci możliwości wydawania nakazu płacowego.
Dzięki temu mogli szybko i sprawnie wymusić na pracodawcy wypłatę zaległego i bezspornego wynagrodzenia. W czasie kontroli nierzadko okazywało się bowiem, że to nie zła kondycja finansowa przedsiębiorcy była powodem powstawania zaległości w płatnościach, ale chęć kredytowania działalności gospodarczej kosztem pracowników. Corocznie inspektorzy pracy pomagali i nadal pomagają w ten sposób dziesiątkom tysięcy zatrudnionych na etatach, odzyskując dla nich w drodze decyzji administracyjnej miliony złotych zaległych pensji i innych należności wynikających ze stosunku pracy.
Wzmocnienie uprawnień PIP było potrzebne i oczekiwane, gdyż stan przestrzegania prawa pracy w kolejnym dziesięcioleciu nie uległ znaczącej poprawie.
Trudna sytuacja ekonomiczna pracodawców stała się główną przyczyną ograniczania kosztów zatrudnienia. Duża część pracodawców nie organizowała więc obowiązkowych szkoleń i nie zapewniała badań lekarskich pracownikom, ani nie wyposażała ich skutecznie w środki ochrony indywidualnej. Wskutek oszczędności wielu przedsiębiorców redukowało zatrudnienie do minimum, powodując jednocześnie nadmierne obciążenie pozostałych pracowników. Podobnie było z wypełnianiem wystąpień czy nakazów inspektorów pracy wydanych po przeprowadzeniu kontroli. Wszędzie tam, gdzie pozytywny efekt można było osiągnąć niewielkim kosztem, środki prawne wydawane przez inspektorów pracy były wykonywane niezwłocznie. Z kolei gdy poprawa warunków pracy wymagała poniesienia nakładów finansowych, z odroczonymi efektami – widocznymi dopiero za wiele lat, tam było już gorzej. Nawet, jeśli niewykonywanie decyzji administracyjnej oznaczało ukaranie mandatem czy skierowanie sprawy do sądu.
