– Jestem przekonany, że dodatkowe kompetencje i uprawnienia, jakie wkrótce otrzymają inspektorzy pracy, pozwolą poprawić naszą skuteczność we wszystkich obszarach – stwierdził Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki na posiedzeniu Rady Ochrony Pracy, podczas którego zaprezentował sprawozdanie z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2024 roku.
Sprawozdanie to stanowi ocenę stanu praworządności w stosunkach pracy w skontrolowanych zakładach. U jej podstaw są wyniki i analiza 61,9 tys. kontroli w 49,8 tys. podmiotów, w których pracowało 3,8 mln osób.
W ubiegłym roku w związku z naruszeniami przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy stwierdzonymi w czasie kontroli inspektorzy wydali 232,3 tys. decyzji. Do kontrolowanych podmiotów skierowano prawie 43,8 tys. wystąpień zawierających łącznie 246,7 tys. wniosków o usunięcie nieprawidłowości. Inspektorzy wydali również 14,3 tys. poleceń ustnych w sprawach, które zostały usunięte w czasie kontroli lub niezwłocznie po jej zakończeniu.
Duży niepokój budzą ujawnione w ubiegłym roku nieprawidłowości w zakresie wypłat wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy. Inspektorzy pracy wydali aż 6 tys. decyzji płacowych na łączną kwotę ponad 214 mln zł. 52,4 tys. pracowników odzyskało zaległe wynagrodzenia i inne należności ze stosunku pracy na łączną kwotę 158,8 mln zł. Wobec 4,2 tys. osób będących stronami umów cywilnoprawnych wyegzekwowano świadczenia należne z tytułu naruszenia przepisów dotyczących minimalnej stawki godzinowej.
Inspektorzy pracy w decyzjach płacowych nakazali wypłatę zaległych wynagrodzeń na kwotę 214 mln zł (z czego zrealizowanych zostało 97 mln), ponadto w wyniku skierowanych przez inspektorów wniosków w wystąpieniach oraz poleceń wypłacono pracownikom 54 mln zł z (odpowiednio 36,6 mln zł w wyniku wniosków w wystąpieniach oraz 17,5 mln zł w poleceniach), można zatem założyć, że w wyniku działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2024 ujawniono niewypłacone a należne wynagrodzenia na łączną kwotę około 268 mln zł.
– Przypominam, że jednym z podstawowych obowiązków każdego pracodawcy jest terminowe i prawidłowe wypłacanie wynagrodzenia. W 2024 r. inspektorzy pracy stwierdzili naruszenia przepisów Kodeksu pracy regulujących kwestie wynagrodzeniowe podczas 15,3 tys. kontroli, w 14,1 tys. podmiotach. Nieprawidłowości stwierdzono w co czwartej kontroli – poinformował szef Państwowej Inspekcji Pracy.
Działania inspektorów pracy doprowadziły między innymi do:
- zawarcia umowy o pracę przez 2,7 tys. osób pracujących wcześniej bez umowy, a 9,1 tys. osobom skorygowano umowy zawierające postanowienia niezgodne z prawem;
- zawarcia umowy o pracę z 3,2 tys. osobami, które wcześniej wykonywały pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej w warunkach charakterystycznych dla umowy o pracę.
– Duża część przeprowadzonych kontroli była następstwem skarg pracowników kierowanych do Państwowej Inspekcji Pracy. To ważny sygnał zarówno dla pracowników, jak i pracodawców. Poszkodowani pracownicy zyskują świadomość, że państwo czuwa, a pracodawcy dostają sygnał, że nie mogą czuć się bezkarni w przypadku łamania prawa pracy – podkreśla Marcin Stanecki.
Rozpatrywanie i załatwianie skarg jest jednym z najistotniejszych zadań Państwowej Inspekcji Pracy. W 2024 r. do urzędu wpłynęło 43,9 tys. skarg, w których skarżący wskazali 78,6 tys. problemów.
W związku ze złożonymi skargami inspektorzy pracy przeprowadzili prawie 21,5 tys. kontroli, co stanowiło 34,7 proc. ogółu kontroli w 2024 r. Najwięcej zagadnień poruszanych w skargach dotyczyło wypłat wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń związanych z pracą oraz problemów związanych ze stosunkiem pracy. W wyniku kontroli przeprowadzonych w następstwie skarg dotyczących ww. problematyki inspektorzy pracy wyegzekwowali ponad 83 mln zł na rzecz skarżących.
Inną formą bezpośrednich kontaktów Inspekcji z pracownikami są porady prawne. To ważny obszar działalności Inspekcji pracy. W 2024 r. udzielono w okręgowych inspektoratach pracy i ich oddziałach oraz w Głównym Inspektoracie Pracy łącznie ponad 920 tys. porad prawnych i technicznych, z czego podczas czynności kontrolnych blisko 359 tys. Wśród nich znalazło się prawie 189 tys. porad technicznych oraz ponad 169,8 tys. porad prawnych, w tym około 40,5 tys. dotyczących legalności zatrudnienia.
W 2024 r. inspektorzy pracy zbadali okoliczności i przyczyny 1930 wypadków przy pracy zgłoszonych do Państwowej Inspekcji Pracy. W wypadkach poszkodowanych zostało 2179 osób, w tym 603 doznały ciężkich obrażeń ciała, a 223 poniosły śmierć.
– Inspektorzy pracy niezwłocznie reagują na zgłoszone zdarzenia wypadkowe, sprawdzają prawidłowość postępowania pracodawców i osób organizujących pracę pod kątem respektowania praw osób poszkodowanych oraz oceniają prawidłowość i wdrożenie środków zapobiegających wystąpieniu podobnych wypadków w przyszłości – przypomniał Marcin Stanecki.
Podczas kontroli powypadkowych inspektorzy pracy weryfikują prawidłowość i rzetelność postępowań powypadkowych prowadzonych przez zespoły wyznaczone przez pracodawców. Oceniają też sposób funkcjonowania systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwach. Dane pokazują, że błąd człowieka, rutyna i nieuwaga to wciąż przyczyny prawie połowy wypadków przy pracy.
Branże szczególnie niebezpieczne są traktowane w wyjątkowy sposób. Podlegają one wzmożonemu nadzorowi. Inspektorzy prowadzą tam też dodatkowe działania mające na celu przeciwdziałanie wypadkom. Przykładem takich inicjatyw była kampania „Budowa. STOP wypadkom!”. To kompleksowe i wielowymiarowe przedsięwzięcie, ukierunkowane na poprawę bezpieczeństwa pracy na wszystkich etapach procesu budowlanego, skierowane do pracodawców, kierowników budów i robót, pracowników oraz inwestorów. Szczególną wartość miało połączenie kontroli z działaniami o charakterze prewencyjno-promocyjnym, co zwiększało skuteczność oddziaływania kampanii. Prowadzenie równolegle działań ogólnopolskich i lokalnych umożliwiało skuteczniejsze dotarcie do odbiorców oraz lepsze dopasowanie przekazu do ich potrzeb.
W toku kampanii prowadzonych przez Państwową Inspekcję Pracy w latach 2022-2024 wyemitowano ponad 7,4 tys. spotów informacyjnych w stacjach telewizyjnych, prawie 4,5 tys. audycji w 67 rozgłośniach radiowych. Z przekazem kampanii radiowej dotarliśmy do 6,7 mln osób, ponadto odnotowaliśmy 4 mln wyświetleń spotów w serwisie YouTube.
Państwowa Inspekcja Pracy prowadziła również kontrole w kopalniach i firmach świadczących usługi na rzecz górnictwa, na farmach fotowoltaicznych i w elektrowniach wiatrowych, w elektrociepłowniach, w zakładach usług leśnych, w zakładach zajmujących się produkcją roślinną i zwierzęcą. Przeprowadzano kontrole dotyczące pracy w warunkach mikroklimatu zimnego i gorącego.
W ubiegłym roku przeprowadzono także 785 kontroli z zakresu nadzoru rynku, podczas których skontrolowano 825 wyrobów i wykazano niezgodność z wymaganiami zasadniczymi 38 proc. z nich.
Inspektorzy pracy przeprowadzili w 2024 roku ponad 20 tys. kontroli, podczas których badali legalność zatrudnienia i innej pracy zarobkowej 112,2 tys. obywateli polskich. Nielegalne zatrudnienie lub nielegalną inną pracę zarobkową stwierdzono w odniesieniu do 14,6 tys. osób. Najwięcej osób nielegalnie zatrudnionych ujawniono w takich sekcjach PKD, jak handel i naprawy, budownictwo, przetwórstwo przemysłowe.
W 2024 r. inspektorzy pracy przeprowadzili także 8723 kontrole legalności zatrudnienia i wykonywania pracy przez cudzoziemców. Sprawdzono legalność powierzenia pracy 36,9 tys. cudzoziemcom. Kontrolą objęto obywateli 114 państw, w tym 94 państw trzecich, tj. państw spoza obszaru UE/EOG i Szwajcarii. Podobnie jak w latach poprzednich najliczniejszą grupę objętych kontrolą cudzoziemców stanowili obywatele Ukrainy – 26,8 tys., tj. 73 proc. sprawdzonych cudzoziemców z państw trzecich. W dalszej kolejności kontrolowano obywateli Białorusi, Gruzji, Kolumbii, Indii i Filipin. W porównaniu z latami ubiegłymi widoczny jest wzrost liczby cudzoziemców z Azji oraz Ameryki Południowej.
Powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy stwierdzono w trakcie 2940 kontroli, tj. 33,7 proc. kontroli prowadzonych w zakresie legalności zatrudnienia cudzoziemców. Wykazano powierzenie nielegalnej pracy 7192 cudzoziemcom z 54 państw, co stanowi 19,6 proc. objętych kontrolą cudzoziemców z państw trzecich.
Państwowa Inspekcja Pracy kontynuowała w roku 2024 szeroko zakrojone programy prewencyjne kierowane do różnych grup odbiorców. Były to:
- „Efektywne zarządzanie ryzykiem zawodowym” – program miał na celu podniesienie świadomości znaczenia prawidłowej oceny ryzyka zawodowego jako kluczowego elementu zarządzania bezpieczeństwem i prewencji wypadkowej, a także merytoryczne wsparcie firm w tym zakresie.
- „Zdobądź Dyplom PIP” – celem programu jest wspieranie pracodawców zatrudniających do 20 osób w doprowadzeniu ich firm do funkcjonowania zgodnego z przepisami prawa pracy i pomoc w utrzymaniu trwałej poprawy warunków pracy.
- „Szanuj życie! Bezpieczna praca w gospodarstwie rolnym” – Państwowa Inspekcja Pracy, poprzez wieloletnie, zintegrowane działania prewencyjne, systematycznie przyczynia się do poprawy warunków pracy i życia na obszarach wiejskich. Działania te obejmują szeroki zakres inicjatyw, od edukacji po kontrole i doradztwo.
- „Przeciwdziałanie negatywnym skutkom stresu w miejscu pracy” – w ostatnich latach rośnie świadomość wpływu czynników psychospołecznych na funkcjonowanie i zdrowie pracowników. Pracodawcy uczestniczący w programie mogli wziąć udział w szkoleniach prowadzonych przez ekspertów PIP, skorzystać z bezpłatnej pomocy Inspekcji i zdiagnozować sytuację w swojej firmie, zaplanować oraz wdrożyć działania naprawcze. Szkoleni byli nie tylko pracodawcy, ale też pracownicy.
- Działania prewencyjno-promocyjne na rzecz wykonywania przez obywateli Ukrainy legalnej pracy na terytorium RP – działania w roku sprawozdawczym kontynuowano z wykorzystaniem opracowanych w Głównym Inspektoracie Pracy materiałów informacyjnych dla uchodźców z Ukrainy, które były udostępniane także w ukraińskiej wersji językowej. Krótkie filmy z poradami prawnymi (w języku ukraińskim lub z napisami w języku ukraińskim) zamieszczono na stronie internetowej PIP. Serię broszur informacyjnych udostępniono na stronie PIP w wersji elektronicznej, a broszury wydane w formie papierowej wykorzystywano w dystrybucji bezpośredniej.
– Przedstawione Radzie Ochrony Pracy sprawozdanie pokazuje skalę zaangażowania Państwowej Inspekcji Pracy w tworzenie bezpiecznych warunków zatrudnienia milionów pracowników w Polsce, nadzór nad przestrzeganiem prawa, kontrolę legalności zatrudnienia i prewencję wypadkową. Jestem przekonany, że dodatkowe kompetencje i uprawnienia, jakie wkrótce otrzymają inspektorzy pracy, pozwolą poprawić naszą skuteczność we wszystkich tych obszarach – podsumował Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki.
