Kierowcy: bez kary za dłuższą jazdę

Odpowiednio opisany wydruk z tachografu może zminimalizować karę, jaka grozi przewoźnikowi lub kierowcy za naruszenia ujawnione w toku kontroli. Jednak pracodawcy często bagatelizują te formalności i próbują zdobyć wydruki dopiero na etapie postępowania kontrolnego.

Istnieje możliwość odstępstwa od stosowania przepisów w zakresie minimalnego okresu odpoczynku i maksymalnego czasu prowadzenia pojazdu w celu odnalezienia miejsca bezpiecznego do parkowania. Przewiduje je art. 12 rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 (dalej: rozporządzenie). Zgodnie z tym przepisem kierowca może odstąpić od stosowania art. 6-9, jeśli nie zagraża to bezpieczeństwu drogowemu i umożliwia osiągnięcie odpowiedniego miejsca postoju. Na podstawie tej regulacji kierowca może uwolnić się od odpowiedzialności za naruszenia przepisów dotyczących między innymi:

• dziennego oraz tygodniowego czasu prowadzenia pojazdu (art. 6 rozporządzenia),
• przerwy przysługującej kierowcy po prowadzeniu pojazdu trwającym cztery i pół godziny (art. 7 rozporządzenia),
• dziennego i tygodniowego okresu odpoczynku (art. 8 rozporządzenia).

Odstępstwo to jest dozwolone w zakresie niezbędnym do zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu lub ładunku. Z treści artykułu wynika także to, że kierowca jest zobowiązany do wskazania powodów odstępstwa od normy za pomocą odręcznego wpisu na wykresówce urządzenia rejestrującego, na wydruku z urządzenia rejestrującego lub na planie pracy. Takiego wpisu powinien dokonać najpóźniej po przybyciu do miejsca umożliwiającego bezpieczny postój.

Na tych samych warunkach kierowca może przekroczyć dzienny i tygodniowy czas prowadzenia pojazdu o maksymalnie dwie godziny. Warunkiem jest jednak, aby bezpośrednio przed tym dodatkowym czasem prowadzenia pojazdu – niezbędnym, aby dotrzeć do centrum operacyjnego pracodawcy lub swojego miejsca zamieszkania w celu wykorzystania regularnego tygodniowego okresu odpoczynku – wykorzystał przerwę trwającą nieprzerwanie 30 minut. Również w tym przypadku kierowca wskazuje powody takiego odstępstwa odręcznie na wykresówce urządzenia rejestrującego, na wydruku z urządzenia rejestrującego lub na planie pracy najpóźniej po przybyciu do miejsca docelowego lub odpowiedniego miejsca postoju.

Każdy wydłużony okres pracy musi być kompensowany równoważnym okresem odpoczynku wykorzystywanym jednorazowo przed końcem trzeciego tygodnia następującego po danym tygodniu. W artykule skupię się jednak wyłącznie na omówieniu możliwości zastosowania przez inspektora pracy (ale również inspektora transportu drogowego) odstępstwa wynikającego z art. 12 rozporządzenia. Przywołam najczęściej spotykane i powielające się nieprawidłowości dotyczące rozumienia i stosowania przez przedsiębiorców norm określonych w związku z tym przepisem.

Spóźniona reakcja

Jako inspektor pracy, zajmujący się m.in. egzekwowaniem przestrzegania przepisów regulujących czas prowadzenia pojazdu, przerw i odpoczynku oraz czas pracy kierowców, bardzo często dostrzegam, że pracodawcy poszukują u pracowników wydruków z tachografów dopiero na etapie postępowania kontrolnego, chcąc zminimalizować karę, jaka grozi im za naruszenia ujawnione w toku kontroli. Jak się później okazuje, pracodawcy:

• nie szkolą pracowników w zakresie obowiązku dokonywania wydruków w sytuacji, o której mowa w powyższym przepisie, albo
• nie egzekwują od pracownika wydruku, który był już sporządzony, ale nie został przekazany pracodawcy, albo
• pracodawca nie przechowuje wydruku przekazanego mu przez pracownika.

Widoczne są ponadto także błędne opisy wydruków, które nie pozwalają zweryfikować zawartych tam informacji, gdyż najczęściej są one niepełne. A to właśnie wydruk z tachografu dawałby inspektorowi pracy (a także inspektorowi transportu drogowego) możliwość odstąpienia od ukarania za dane naruszenie. Dlatego warto edukować nie tylko przedsiębiorców, ale i kierowców wykonujących przewóz na ich rzecz.

Nieprzewidziane okoliczności

Odstępstwo na podstawie art. 12 rozporządzenia może być zastosowane jedynie na podstawie okoliczności, które nie były znane kierowcy przed rozpoczęciem realizacji przewozu. W praktyce oznacza to, że kierowca może powołać się na to odstępstwo, jeśli przed rozpoczęciem jazdy nie był świadomy istnienia pewnych przeszkód lub szczególnych okoliczności, które mogą wpłynąć na przebieg przewozu. Natomiast wszelkie znane wcześniej czynniki lub informacje, które mogły wpłynąć na realizację przewozu, nie mogą stanowić podstawy do skorzystania z tego odstępstwa.

Tym samym należy przyjąć, że przepis art. 12 rozporządzenia nie ma zastosowania, jeżeli kierowca lub pracodawca (przewoźnik) przed rozpoczęciem przewozu wiedział o występujących utrudnieniach, takich jak trwająca od kilku miesięcy przebudowa drogi. Odstępstwa od norm czasu prowadzenia pojazdu i przerw są bowiem dozwolone jedynie w sytuacjach wyjątkowych, które nie były przewidywalne (np. wypadek na drodze). Wiedza o długotrwałych zmianach w organizacji ruchu drogowego wyklucza możliwość powoływania się na ten przepis w celu usprawiedliwienia naruszeń norm dotyczących czasu pracy kierowców. Tym samym przyjmuje się, że pracodawcy powinni dokładać wszelkich starań, planując trasy przewozów tak, aby unikać znanych utrudnień oraz wprowadzać odpowiednie środki zaradcze, by przejazd odbywał się w zgodności z obowiązującymi przepisami.

Celem opisanego przepisu niewątpliwie jest również zapewnienie bezpieczeństwa osób trzecich, pojazdów i ładunku przy uwzględnieniu aktualnej sytuacji występującej na drodze. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 8 czerwca 2011 r. (VI SA/Wa 2479/10) wskazał, iż opisywane odstępstwo zostało wprowadzone, aby umożliwić kierowcom prawidłową reakcję w razie niespodziewanego braku możliwości spełnienia wymogów rozporządzenia w trakcie podróży. W tym orzeczeniu sąd podkreślił, że chodzi o sytuacje związane z nadzwyczajnymi trudnościami, niezależnymi od woli kierowcy oraz ewidentnie nieuniknione i niedające się przewidzieć nawet przy zachowaniu najwyższej staranności.

Ściśle określone dowody 

W treści art. 12 rozporządzenia w sposób konkretny i wyraźny określono sposób udokumentowania odstępstw od ściśle określonych naruszeń. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 27 stycznia 2014 r. (II GSK 1398/12), zarówno wykładnia językowa, jak i systemowa art. 12 rozporządzenia prowadzą do wniosku, że jedynym dowodem w sprawie stanowiącym podstawę dla ustaleń odstąpienia od norm określających wymiar czasu pracy kierowców jest wyłącznie odręczna adnotacja kierowcy na wykresówce urządzenia rejestrującego lub na wydruku z urządzenia rejestrującego albo na planie pracy. Posłużenie się przez organ w prowadzonym postępowaniu administracyjnym innymi dowodami na okoliczność udokumentowania odstępstw byłoby sprzeczne z obowiązującym prawem i naruszałoby dyspozycję art. 75 k.p.a. (w § 1 przepis ten wskazuje, że jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem; w szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny).

Potwierdził to m.in. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie, który w wyroku z 25 czerwca 2014 r. (II SA/Sz 569/14) wskazał, że uregulowanie, o którym mowa w art. 12 rozporządzenia, wyraźnie ogranicza zakres postępowania dowodowego wyrażonego w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego. Prawodawca w pewnym sensie nawiązał tu bowiem do tzw. formalnej teorii dowodów, zgodnie z którą określone okoliczności mogą być wykazane tylko przy pomocy ściśle określonych dowodów. Ustalenie, że pewne fakty mogą być udowodnione jedynie za pomocą ściśle określonych dowodów w sytuacji istnienia ku temu wyraźnej podstawy prawnej, nie jest sprzeczne z zasadami wyrażonymi w tych przepisach. Taką podstawą prawną w rozpoznawanej sprawie jest właśnie dyspozycja art. 12 rozporządzenia. Tym samym pomimo norm czasu pracy i odpoczynków kierowców wykonujących przewóz drogowy, jak również restrykcji w postaci kar za określone naruszenia, wzięto pod uwagę specyfikę wykonywanego zawodu.

Kluczem organizacja pracy 

W kwestiach dotyczących czasu pracy kierowców szczególny nacisk kładzie się na to, aby praca była tak zorganizowana, by kierowca nie stwarzał zagrożenia dla siebie oraz innych uczestników ruchu drogowego. W praktyce oznacza to, że pracodawcy muszą dbać o odpowiednie przerwy w czasie pracy, a także zapewniać warunki sprzyjające regeneracji i odpoczynkowi kierowcy. Celem tych uregulowań jest minimalizacja ryzyka wypadków drogowych wynikających ze zmęczenia lub nadmiernego obciążenia pracą, co jest kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa na drogach. Osoby organizujące pracę kierowcy powinny robić to w taki sposób, aby kierowca nie powodował żadnych naruszeń, a zapewniony czas na dojechanie do danego punktu był rzeczywisty i realny. Wskazuje się również, że przedsiębiorca ma przewidywać wszystkie możliwe problemy mogące wystąpić podczas wykonywania przewozu drogowego, oczywiście zgodnie z doświadczeniem życiowym. Nie można bowiem oczekiwać, że pracodawca założy, że na drodze, którą wielokrotnie wykonywał już przewóz i na której zdarzają się często wypadki, zdarzy on się również w dniu przewozu. Żadna podróż, pomimo powtarzalnych tras, nie jest taka sama.

Opisana regulacja daje możliwość odstąpienia od ukarania za wskazywane powyżej normy czasu pracy i odpoczynków w przypadku wystąpienia nagłych sytuacji, które – pomimo zachowania najwyższej staranności – ciężko było przewidzieć i zabezpieczyć się w odpowiedni sposób. Do takich sytuacji niewątpliwie należą ekstremalne warunki pogodowe lub właśnie wypadki na drodze. Tak też uznał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 21 maja 2024 r. (II GSK 448/21). Można natomiast zaobserwować, że w niektórych przedsiębiorstwach występują powtarzalne naruszenia związane przede wszystkim z przekroczeniem czasu jazdy. W takiej sytuacji przedsiębiorca powinien dokonywać systematycznej analizy danych tras w celu wyeliminowania powtarzających się naruszeń. Nie można uznać, że stale powtarzające się naruszenia mają związek z wyjątkowymi okolicznościami. Organy kontrolne mogą nie uwzględnić takich sytuacji jako uzasadniających odstępstwo od opisanych regulacji dotyczących przerw i odpoczynków.

Zapis w odpowiednim czasie

Reasumując, gdy przedsiębiorca dochowa należytej staranności przy organizowaniu tras w taki sposób, aby nie dochodziło do naruszeń norm prawnych, a mimo to dojdzie do nich podczas prowadzenia pojazdu przez kierowcę, np. z uwagi na nieprzewidziany zator na drodze, pojawia się możliwość zastosowania art. 12 rozporządzenia. Z tego przepisu w sposób klarowny wynikają sytuacje, kiedy kierowca może odręcznie dokonać zapisu na wykresówce urządzenia rejestrującego lub na wydruku z urządzenia rejestrującego albo na planie pracy. Przepis wprost określa moment, do którego jest to możliwe – kierowca może to zrobić najpóźniej po przybyciu do miejsca pozwalającego na postój. Wskazanie przez kierowcę powodu odstępstwa w późniejszym czasie, w szczególności w trakcie trwania czynności kontrolnych prowadzonych np. przez inspektora pracy, nie spełnia warunku określonego w art. 12 rozporządzenia. Orzecznictwo administracyjne jest w tym zakresie jednolite. Przykładem jest wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 stycznia 2014 r. (II GSK 1398/12), w którym sąd zwrócił uwagę, że opisana okoliczność wskazuje na to, że kierowca albo nie miał świadomości popełnienia naruszenia, albo ten fakt zlekceważył. 

Treść notatki

Odnosząc się do dokonywania odręcznej adnotacji przez kierowcę, warto dodać, że z przepisów nie wynika, w jakim języku powinien zostać dokonany opis naruszenia. Tym samym należy uznać, iż odpowiedni będzie zapis w każdym języku. Przepisy nie konkretyzują też, w jaki sposób kierowca powinien dokonać takiego zapisu. Przyjmuje się, że np. na odwrocie wydruku z tachografu należy zamieścić szczegółowy opis zaistniałej sytuacji. Powinien on zawierać informacje dotyczące czasu, miejsca, rodzaju oraz przyczyny naruszenia. Kierowca zobowiązany jest również powołać się na odpowiedni artykuł umożliwiający zastosowanie odstąpienia od naruszenia, np. poprzez wskazanie „art. 12/561/2006 WE”. Na wydruku powinien znaleźć się także podpis kierowcy oraz dokładne określenie czasu przekroczenia norm czasu pracy czy skrócenia odpoczynku. Opis ten powinien być czytelny i jednoznaczny, aby mógł stanowić dowód, który będzie mógł być uznany w przypadku kontroli.

Przykładowy opis powodu naruszeń norm prawnych: „art. 12/561/2006 WE, w celu dotarcia do bezpiecznego miejsca postoju w Kielcach, z uwagi na wypadek w Cedzynie, na wysokości sklepu Dino o godzinie 15:20, który spowodował duży korek i utrudnienia w ruchu, przekroczyłem czas pracy o 18 minut. Jan Kowalski”.

Opisany wydruk kierowca ma obowiązek przechowywać przez 28 dni, aby był dostępny do wglądu podczas kontroli drogowych. Ponadto wydruk ten należy udostępnić pracodawcy, u którego może mieć miejsce kontrola obejmująca analizę ostatnich 12 miesięcy.

Rozwiązanie wyjątkowe 

Pracodawcy powinni przywiązywać większą wagę do organizacji czasu pracy kierowców, nieustannie szkolić pracowników, podnosząc ich kwalifikacje i wiedzę. Wszystkie regulacje dotyczące czasu pracy kierowców zostały wprowadzone w celu zapewnienia bezpieczeństwa kierowców, ładunku i innych uczestników ruchu drogowego. Zatem dobro chronione przez ustawodawcę tymi regulacjami jest szczególnie ważne i przepisy te służą dobru wspólnemu.

Praca kierowcy samochodu ciężarowego jest niezwykle odpowiedzialna i wymaga odpowiedniego podejścia. Rosnąca konkurencja w branży przewozowej nie ułatwia prowadzenia działalności. Podnoszenie atrakcyjności przedsiębiorstwa nie może się jednak wiązać ze zwiększonym zagrożeniem wynikającym z organizacji pracy kierowców w sposób, w którym ciągle dochodzi do naruszeń. Przedsiębiorcy powinni uczulać na to kierowców, ale i egzekwować od nich dokonywanie odpowiednich adnotacji w sytuacji naruszenia, które nie było przewidziane. Trzeba także pamiętać, że nie wszystkie naruszenia udokumentowane zgodnie z art. 12 rozporządzenia będą brane pod uwagę przez organy kontrolne. Przepis ten nie ma bowiem służyć zmniejszaniu kar finansowych, jakie wiążą się z naruszeniami, ale ma być stosowany wyjątkowo. Powielanie tych samych naruszeń w danym przedsiębiorstwie nie świadczy zaś o tym, że przedsiębiorca nie przewidział danej sytuacji, tylko o niewłaściwej organizacji pracy przedsiębiorstwa. Uważam, że możliwość dokonywania odstępstw zgodnie z wyżej wymienionym przepisem powinna być zarezerwowana jedynie dla firm, w których naruszenia kierowców są sporadyczne i wynikają faktycznie z wyjątkowych, nieprzewidzianych okoliczności.

Grzegorz Miśtal
inspektor pracy
OIP Kielce

---

Bibliografia:

1. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 572).
2. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1539 ze zm.).
3. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 220).
4. Rozporządzenie (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 (Dz.U. UE. L. 2006.102.1).
5. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 8 czerwca 2011 r. (VI SA/Wa 2479/10, LEX nr 996324).
6. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 stycznia 2014 r. (II GSK 1398/12, LEX nr 1450636).
7. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 25 czerwca 2014 r. (II SA/Sz 569/14, LEX nr 1498233).
8. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21 maja 2024 r. (II GSK 448/21, LEX nr 3737479).
9. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 stycznia 2014 r. (II GSK 1398/12, LEX nr 1450636).
10. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Wojewódzkiego z 25 sierpnia 2010 r. (VI SA/Wa 876/10, LEX nr 759766).
11. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 16 czerwca 2011 r. (VI SA/Wa 1791/10, Lex nr 1126742).
12. R. A. Rychter, Komentarz do rozporządzenia nr 561/2006 w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego, LEX/el. 2015.