Mobbing – rozpoznawanie, przeciwdziałanie i konsekwencje, to temat wykładu wygłoszonego przez Głównego Inspektora Pracy Marcina Staneckiego podczas uroczystej sesji Rady Ochrony Pracy zwołanej w ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Pamięci Ofiar Wypadków przy Pracy i Chorób Zawodowych.
W cieniu śmierci papieża Franciszka odbywało się uroczyste posiedzenie Rady Ochrony Pracy na temat „Stop mobbingowi, jak budować zdrowe i bezpieczne środowisko pracy” z udziałem przedstawicieli pracodawców, związków zawodowych, świata nauki, a także parlamentu i rządu. Patronat nad obradami 25 kwietnia 2025 roku objął wicemarszałek Sejmu Piotr Zgorzelski.
Należy podkreślić, że tylko w Polsce w efekcie wypadków przy pracy w ubiegłym roku zginęło około 200 osób. Na całym świecie ta liczba sięga 5 milionów ofiar.
W słowie wprowadzającym do konferencji Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki powiedział między innymi:
– Temat jest poważny. Zagadnienia związane z mobbingiem, z przemocą w pracy są dla nas wszystkich bardzo istotne. Dlatego wychodząc naprzeciw społecznym oczekiwaniom, kładziemy w Państwowej Inspekcji Pracy duży nacisk na kwestie związane z przeciwdziałaniem zachowaniom niepożądanym w miejscu pracy. Właśnie dlatego w tym roku w każdym województwie organizujemy całkowicie bezpłatne, otwarte konferencje poświęcone mobbingowi.
Zapraszając wszystkich chętnych do udziału w tych konferencjach, szef Inspekcji Pracy podkreślił, że o sile całego projektu świadczy jego różnorodność, bowiem każde spotkanie kładzie nacisk na inne aspekty problemu, koncentrując się na przykład na specyficznych warunkach pracy w świecie artystów lub środowisku nauki.
Aspekty prawne mobbingu przybliżył zebranym dr hab. Jakub Szmit, dyrektor Departamentu Prawa Pracy w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Zjawisko cyberprzemocy w środowisku pracy omówiła i scharakteryzowała dr Magdalena Warszewska-Makuch z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego.
Psychospołeczne skutki mobbingu dla zdrowia pracowników i funkcjonowania organizacji przybliżyła zebranym Aleksandra Marczak z Instytutu medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi.
Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki w swoim wystąpieniu skrytykował obecnie funkcjonującą definicję mobbingu, pozytywnie oceniając toczące się prace nad nowymi antymobbingowymi regulacjami prawnymi.
Współczesne środowisko pracy, mimo postępów w ochronie praw pracowniczych, nadal naraża pracowników na liczne czynniki psychospołeczne, takie jak mobbing, dyskryminacja czy molestowanie, w tym seksualne. Zjawiska te mają poważny wpływ na zdrowie psychiczne pracowników, atmosferę w miejscu pracy oraz efektywność organizacji. Mobbing jest w polskim prawie definiowany w art. 943 § 2 Kodeksu pracy jako uporczywe i długotrwałe działania lub zachowania skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na nękaniu, zastraszaniu, poniżaniu, izolowaniu lub eliminowaniu z zespołu. Ustawodawca podkreśla, że mobbing obejmuje działania o określonych celach i skutkach, a nie tylko pojedyncze zachowania. Heinz Leymann wyróżnił pięć głównych kategorii mobbingu: ograniczenie komunikacji, wykluczanie z relacji społecznych, naruszanie wizerunku, ataki na pozycję zawodową oraz działania szkodliwe dla zdrowia psychicznego i fizycznego ofiary.
Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek przeciwdziałania mobbingowi (art. 943 § 1), a Państwowa Inspekcja Pracy ma uprawnienia kontrolne w tym zakresie. Kontrole są możliwe na podstawie skarg pracowników, choć ich liczba jest stosunkowo niska – w 2024 r. tylko 2,4% spośród ponad 78 tys. skarg dotyczyło mobbingu. Często skarżący błędnie rozumieją pojęcie mobbingu, uznając za niego niektóre sytuacje wynikające z braku kultury czy sporadyczne incydenty.
– Podczas kontroli inspektorzy mają trudności z potwierdzeniem mobbingu, ze względu na ogólność skarg, brak dowodów oraz chęć zachowania anonimowości. W wielu przypadkach sprawa kończy się na drodze sądowej, gdyż inspekcja nie ma uprawnień do sankcji, a jej działania ograniczają się głównie do wystąpień pokontrolnych – podkreślił Marcin Stanecki.
Ważnym narzędziem walki z mobbingiem są procedury wewnętrzne, kodeksy etyczne i szkolenia, które coraz częściej są wprowadzane przez pracodawców. Jednak tylko niewielki odsetek pracowników korzysta z wewnątrzzakładowych rozwiązań.
– Państwowa Inspekcja Pracy prowadzi od lat program profilaktyczny „Przeciwdziałanie negatywnym skutkom stresu w miejscu pracy”, obejmujący szkolenia, kampanie edukacyjne, wsparcie w tworzeniu procedur antymobbingowych oraz badania ankietowe. W 2024 roku przeszkoliliśmy ponad 11 tysięcy osób – informował szef Inspekcji Pracy.
Podczas kontroli inspektorzy mogą stosować anonimowe ankiety, choć ich użycie wymaga zgody pracodawcy i nie jest traktowane jako dowód w postępowaniu. Celem działań jest zwiększanie świadomości pracowników i pracodawców oraz promowanie bezpiecznego, wolnego od mobbingu środowiska pracy.
Pomimo wysiłków udowodnienie mobbingu jest trudne, głównie z powodu subiektywnych relacji, braku dowodów oraz obaw pracowników o utratę pracy. Dlatego konieczne są dalsze zmiany legislacyjne, w tym właśnie doprecyzowanie definicji mobbingu i zwiększenie kompetencji PIP, np. poprzez obowiązek opracowania procedur antymobbingowych pod sankcją wykroczenia. Istotne jest też uznanie mobbingu za zagrożenie psychospołeczne w ocenie ryzyka zawodowego, co pozwoli na lepszą prewencję i jego eliminację. Działania edukacyjne, kampanie społeczne oraz współpraca z pracodawcami mają kluczowe znaczenie w tworzeniu środowiska pracy wolnego od przemocy psychicznej i fizycznej. Szczególną rolę pełni tu Państwowa Inspekcja Pracy, której zadaniem jest nie tylko kontrola, ale także wsparcie i edukacja, aby przeciwdziałać mobbingowi i chronić zdrowie psychiczne pracowników.
Swoistym podsumowaniem było wystąpienie wiceprzewodniczącej Rady Ochrony Pracy Barbary Godlewskiej-Bujok na temat „Niepożądane zachowania w środowisku pracy a wypadki przy pracy – stan badań i rekomendacje”.
Obrady zakończyły się przyjęciem apelu:
Apel do Sejmu RP w związku z Dniem Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Pracy przypadającym w dniu 28 kwietnia.
My, uczestnicy uroczystej sesji Rady Ochrony Pracy XII kadencji z okazji Dnia Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Pracy, obchodzonego przez ruch związkowy jako Dzień Pamięci Ofiar Wypadków przy Pracy i Chorób Zawodowych, apelujemy do Sejmu RP o działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia osób wykonujących pracę w Polsce. Biorąc pod uwagę nowe wyzwania związane z transformacją pracy, a także pamięć o tysiącach ofiar wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jak również o wszystkich osobach, które ucierpiały w związku ze świadczoną pracą, apelujemy o podjęcie wspólnego wysiłku w celu kształtowania jeszcze bezpieczniejszego środowiska pracy.
Nowe zjawiska na rynku pracy, nowe technologie i narzędzia pracy sprzyjają refleksji nad tym, jak zapewnić bezpieczne warunki pracy wszystkim pracującym w Polsce. Ta refleksja powinna służyć wypracowaniu odpowiednich i nowoczesnych rozwiązań prawnych wzmacniających kulturę bezpieczeństwa pacy w Polsce.
W tym roku zwracamy uwagę w szczególności na osoby poszkodowane w wyniku niepożądanych zjawisk w stosunkach zatrudnienia, takich jak przemoc, mobbing czy dyskryminacja. Nikt nie powinien pracować w warunkach naruszających jego – czy jej – dobrostan. Corocznie ponosimy ogromne koszty z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, które właściwie trudno prawidłowo oszacować. Są to między innymi koszty leczenia, absencji chorobowych, rehabilitacji, niezdolności do pracy, obniżonej efektywności, wydatków na rekrutację, kształcenie pracowników. Najpoważniejsze jednak koszty ponoszą sami poszkodowani, ich rodziny i bliscy, nie tylko w wymiarze finansowym, ale przede wszystkim w sferze zdrowia psychicznego.
Główny Urząd Statystyczny właśnie poinformował, że w 2024 roku 67 tysięcy osób zostało poszkodowanych w wypadkach przy pracy, około 200 osób zginęło. To ciągle zbyt wiele. Szczególnie ważną rolę w zakresie kształtowania kultury bezpieczeństwa pracy ma do odegrania Sejm RP jako najwyższy organ władzy ustawodawczej, posiadający narzędzia służące wsparciu kultury bezpieczeństwa, za pomocą ustaw regulujących stosunki i warunki pracy.
Apelujemy o silne i skuteczne wsparcie projektów i rozwiązań na rzecz ochrony pracy i poprawy bezpieczeństwa pracy w Polsce.
Galeria
