Rok 2025 dopiero w połowie, a już przyniósł zmiany w prawie pracy, które wpłyną zarówno na pracowników, jak i na pracodawców. Nowe regulacje obejmują chociażby wydłużenie urlopów macierzyńskich dla rodziców wcześniaków czy dzień wolny od pracy w Wigilię. Zapowiedzi kolejnych zmian przewidują możliwość zaliczania stażu na kontraktach cywilnoprawnych do uprawnień na etacie – komentuje Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki, dodając, że niebawem mogą nas czekać również inne nowe rozwiązania, dotyczące bezpośrednio Państwowej Inspekcji Pracy.
Szef Inspekcji Pracy pytany, czy obecny natłok zmian w prawie pracy oznacza rewolucję, odpowiada:
– Pod względem liczby zmian w Kodeksie pracy najbardziej rewolucyjny był rok 2023. Wtedy uregulowana została praca zdalna i kontrole trzeźwości w pracy, wdrażaliśmy dyrektywę w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, czyli tzw. work-life-balance, pojawiły się dodatkowe dwa dni urlopu z powodu siły wyższej czy nowy urlop opiekuńczy. Myślę jednak, że najciekawsze ciągle przed nami. Świadczą o tym zmiany, jakie odnotowujemy ostatnio na naszym rynku pracy.
Zeszły rok zamknął się bowiem w statystykach Państwowej Inspekcji Pracy swoistym rekordem. Chodzi o kwotę 270 milionów złotych niewypłaconych wynagrodzeń należnych pracownikom. 74 tysiące pracowników nie otrzymało wypłat. Rok wcześniej ta kwota wynosiła znacznie mniej, bo „tylko” 135 milionów…
– Mam nadzieję, że to był taki rok incydentalny, chwilowy kryzys związany z tym, co się dzieje na świecie. Najczęstszą przyczyną był brak środków, utrata płynności finansowej.
Warto przypomnieć, że we wrześniu 2024 roku część Polski została dotknięta potężną klęską żywiołową i musiała się zmierzyć z powodzią, a następnie z jej skutkami.
– Monitorowaliśmy tę tragiczną sytuację na bieżąco. W miarę możliwości nieśliśmy pomoc powodzianom – wspomina Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki.
Państwowa Inspekcja Pracy uruchomiła wtedy specjalną infolinię dla powodzian. Na stronie internetowej na bieżąco pojawiały się informacje i wyjaśnienia inspirowane pytaniami z infolinii. Okręgowe inspektoraty pracy uruchomiły specjalne punkty pomocy prawnej dla powodzian.
W tym samym czasie polscy ustawodawcy mierzyli się z nowymi regulacjami, znanymi jako ustawa o ochronie sygnalistów. Główny Inspektorat Pracy aktywnie włączył się w propagowanie idei ochrony osób zgłaszających naruszenia oraz w akcję edukacyjną w tym zakresie. Ogromnym zainteresowaniem cieszyły się bezpłatne webinary i konferencje. 25 września 2024 roku została uruchomiona przez Państwową Inspekcję Pracy specjalna infolinia dla sygnalistów. Ukazała się także specjalna broszura opracowana przez Głównego Inspektora Pracy Marcina Staneckiego „Sygnaliści – prawa i obowiązki. Materiał informacyjny dla pracodawców i pracowników”. Jest ona dostępna bezpłatnie w wersji tradycyjnej, papierowej, a także do pobrania w wersji elektronicznej na stronie internetowej urzędu.
dyrektorka Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego
Miniony rok potwierdził, że Państwowa Inspekcja Pracy – pod kierownictwem pana Marcina Staneckiego – dynamicznie umacnia swoją rolę jako instytucja nowoczesna, skoncentrowana na działaniach prewencyjnych, otwarta na dialog z pracodawcami. Z perspektywy CIOP-PIB szczególnie cenimy inicjatywy Inspekcji odpowiadające na aktualne potrzeby pracowników i pracodawców, a także otwartość na współpracę z nauką i partnerami społecznymi. Na podkreślenie zasługuje również konsekwentnie realizowana polityka informacyjna oraz przemyślane budowanie jej wizerunku jako instytucji świadomej swojej roli i wpływu na społeczeństwo.
Szeroko komentowana w mediach była w ostatnich miesiącach także propozycja, aby uzbroić inspektorów pracy w rozwiązanie prawne pozwalające na przekształcenie – tylko w uzasadnionych przypadkach – umów cywilnoprawnych w umowę o pracę.
– Najczęściej z nadużywaniem umów cywilnoprawnych mamy do czynienia w handlu i gastronomii. Wielokrotnie podkreślałem, że nie jestem przeciwnikiem umów cywilnoprawnych, ale trzeba przeciwdziałać ich nadużywaniu, bo to jest działanie na szkodę obywatela. Dlatego chciałbym, aby Państwowa Inspekcja Pracy miała skuteczne narzędzia pozwalające przeciwdziałać społecznemu wyzyskowi. Zależy mi, abyśmy jako inspektorzy pracy zostali wyposażeni w prawną możliwość przekształcania umów cywilnoprawnych w umowy o pracę na podstawie decyzji administracyjnej – komentuje Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki.
Wystąpienia specjalistów podczas konferencji naukowych i webinarów zorganizowanych na ten temat przez Główny Inspektorat Pracy potwierdziły słuszność tych postulatów. Jednak wciąż wywołują one w społecznym odbiorze ogromne emocje. Szef Inspekcji uspokajał ostatnio na antenie lubelskiego radia:
– Pamiętajmy, że nam chodzi o sytuacje patologiczne, kiedy umowy cywilnoprawne są ewidentnie nadużywane. Mogę Państwa wszystkich uspokoić, że one nie znikną z obrotu prawnego, kiedy dostaniemy to nowe uprawnienie. My chcemy tylko walczyć z patologią, bo dziś brakuje Państwowej Inspekcji Pracy takiego narzędzia. W Polsce wiele osób jest zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych i wielu osobom się to opłaca; mam na myśli studentów i emerytów, którzy chcą dorobić, osoby, które cenią swoją wolność i z własnej woli nie chcą mieć umowy o pracę, tylko umowę cywilnoprawną. W tego typu sytuacjach nie będziemy ingerować. Jeszcze raz uspokajam: to nie będzie koniec umów cywilnoprawnych.
prezydent Konfederacji Lewiatan
Podsumowując miniony rok, szczególną uwagę pragnę zwrócić na pozytywne inicjatywy zgłaszane przez Inspekcję. Wśród nich wyjście z jasną i transparentną komunikacją o zamierzonych kierunkach działań, skierowaną do pracodawców i do przedstawicieli organizacji związkowych. Za tym idą proponowane zmiany w funkcjonowaniu samej instytucji, która obok funkcji nadzoru i kontroli ma w planach także edukację i prewencję.
Przed Inspekcją Pracy stoi wiele wyzwań dotyczących zarówno kwestii jej organizacji, jak i zakresu działalności, systematycznie zwiększanego w ostatnich latach. Wysoko należy ocenić też otwarty dialog społeczny z zainteresowanymi stronami. Podzielamy pogląd, że efektywna i sprawcza Inspekcja Pracy powinna eliminować przypadki przestępstw w zakresie warunków zatrudniania, jednocześnie wspierając pracodawców, którzy od lat zachowują wysokie standardy współpracy z pracownikami.
Walka z patologią umów cywilnoprawnych to jedna z płaszczyzn współpracy Państwowej Inspekcji Pracy z pracodawcami. Bo nic tak nie psuje rynku pracy jak nieuczciwa konkurencja. Nadużywanie umów śmieciowych, nielegalne zatrudnienie i praca na czarno to elementy tej nieuczciwej gry. Inspekcja Pracy XXI wieku to nie instytucja represyjna, ale partner w dialogu, partner do budowania zaufania na linii pracodawca – pracownik.
prezes Pracodawców RP
Państwowa Inspekcja Pracy zwyczajowo kojarzy się przedsiębiorcom z kontrolami i karami. Oczywiście jest to część obowiązków inspektorów, którzy muszą interweniować w obliczu wykrycia naruszenia przepisów prawa – nie tylko po to, by chronić pracowników, ale również uczciwą konkurencję na rynku. Jednak z całą pewnością Inspekcja, pod przewodnictwem pana ministra Marcina Staneckiego, Głównego Inspektora Pracy, zmienia swój wizerunek – z kontrolera na partnera przedsiębiorców. Pan minister jest niezwykle aktywnym uczestnikiem dialogu społecznego, angażującym się we wszystkie najważniejsze projekty ustawodawcze. Dba o interesy pracowników, ale nigdy nie pomija głosu przedsiębiorców. Wielokrotnie wspólnie wskazywaliśmy niedoskonałości przepisów i dążyliśmy do wprowadzenia zmian wspierających gospodarkę.
przewodniczący OPZZ
Cieszy nas przede wszystkim pogłębianie wzajemnych, pozytywnych relacji z Ogólnopolskim Porozumieniem Związków Zawodowych. Cenimy obecność pana inspektora na posiedzeniu Rady OPZZ oraz częste spotkania dwustronne. Szczególnie jesteśmy wdzięczni za inicjowanie serii szkoleń dla związkowców organizacji zrzeszonych w OPZZ. Cenimy ekspertów Państwowej Inspekcji Pracy. Ich wkład w podnoszenie wiedzy, umiejętności i kompetencji naszych liderów jest bezcenny.
Miniony rok to także okres poszukiwania wspólnych przestrzeni do niewątpliwie koniecznych usprawnień Państwowej Inspekcji Pracy. Cieszy, że Główny Inspektor Pracy podziela opinię OPZZ w tym zakresie: potrzeby znaczącej poprawy finansowania Inspekcji, jej skuteczności i instrumentarium sankcyjnego. To m.in. wspólne starania o zniesienie obowiązku okazywania upoważnienia do przeprowadzenia kontroli, a także zabieganie o nowe uprawnienia Inspekcji w zakresie przekształcania umów pozakodeksowych w umowy o pracę.
– Już na początku 2025 roku wydałem polecenie zmniejszające liczbę obowiązkowych kontroli przeprowadzanych przez inspektorów pracy. Chcę, aby Inspekcja Pracy przestała się kojarzyć negatywnie, a stała się urzędem, do którego o pomoc może się zwrócić każdy, nie tylko zatrudniony, ale także pracodawca. Dlatego chociaż w myśl ustawy jesteśmy urzędem kontroli, to chcemy bardzo silny nacisk położyć na edukację i prewencję – wyjaśnia Marcin Stanecki.
przewodnicząca Forum Związków Zawodowych
Przed Państwową Inspekcją Pracy stoją wielkie wyzwania. Pierwszy rok jej funkcjonowania pod kierownictwem pana Marcina Staneckiego daje nadzieję, że ta strategicznie ważna instytucja tym wyzwaniom sprosta. Forum Związków Zawodowych pozytywnie odnosi się do wzrostu liczby inspektorów pracy, cieszy nas zwiększenie finansowania, na co FZZ zwracało uwagę od wielu lat.
Liczymy, że zobowiązania wynikające z Krajowego Planu Odbudowy, dotyczące ograniczenia nadużyć w zakresie stosowania umów cywilnoprawnych, będą wypełniane i realizowane w sposób maksymalnie sprawczy.
Dostrzegamy większe zaangażowanie Państwowej Inspekcji Pracy w dialog z kluczowymi interesariuszami w obszarze zagrożeń psychospołecznych w środowisku pracy, takich jak mobbing czy dyskryminacja. Widzimy, że Państwowa Inspekcja Pracy zwiększyła swoją aktywność w sprawie zmian przepisów mających realny wpływ na ochronę zdrowia pracowników. Jednocześnie apelujemy, aby dialog zawsze przekuwać w konkretne rozwiązania.
Edukacji służy całoroczny cykl ogólnopolskich konferencji naukowych poświęconych zagrożeniom psychospołecznym w pracy zawodowej. Organizowane w poszczególnych okręgowych inspektoratach pracy spotkania, niejednokrotnie transmitowane na żywo przez Państwową Inspekcję Pracy na jej kanale na YouTube, cieszą się ogromnym zainteresowaniem, tym bardziej że każde z nich poświęcone jest innemu zagadnieniu, jak chociażby przeciwdziałaniu mobbingowi w szkołach wyższych czy placówkach kultury. Każda też niesie ze sobą przesłanie edukacyjne.
– Na każdą z tych konferencji zapraszamy przedstawicieli zakładów pracy, w których wprowadzane są ciekawe, nowatorskie rozwiązania mające w założeniu zapobiegać negatywnym zjawiskom związanym z mobbingiem czy dyskryminacją – tłumaczy Główny Inspektor Pracy.
Zwieńczeniem całego cyklu konferencji będzie „Kodeks dobrych praktyk”, opracowany na podstawie wniosków i pozytywnych rozwiązań prezentowanych przez samych pracodawców, a następnie wydany nakładem Państwowej Inspekcji Pracy.
prezes Związku Rzemiosła Polskiego
Pozytywnie oceniam dążenie do większej przejrzystości działań Państwowej Inspekcji Pracy oraz podjęte kroki w kierunku edukacji i prewencji, które zaczęły uzupełniać dotychczasową rolę kontrolną. Wspieranie mikroprzedsiębiorców oraz rzemieślników w zakresie prawidłowego stosowania przepisów prawa pracy i bhp, zamiast skupiania się wyłącznie na sankcjach, to kierunek, który zasługuje na uznanie i kontynuację.
Zauważalna jest również poprawa w komunikacji między inspektorami a pracodawcami. Częściej mamy do czynienia z partnerskim podejściem, które umożliwia konstruktywne rozwiązywanie problemów. Widzimy też wzrost znaczenia działań informacyjnych i szkoleń organizowanych przez Inspekcję Pracy, które są realnym wsparciem dla małych firm. Doceniamy również aktywne zaangażowanie w promocję zasad bezpieczeństwa pracy.
– Państwowa Inspekcja Pracy nie ma inicjatywy ustawodawczej, ale jesteśmy gotowi wskazywać potrzebne, przemyślane i oparte na doświadczeniu inspektorów pracy zmiany ustawowe, które mogą uzdrowić nasz rynek pracy – podkreśla Stanecki.
Jedną ze zmian pozytywnie postrzeganych przez szefa Inspekcji będzie wdrożenie dyrektywy o likwidacji luki płacowej między kobietami i mężczyznami oraz wprowadzenie jawności wynagrodzeń. Te regulacje sprowadzają się – w pewnym uproszczeniu – do tego, że kobieta i mężczyzna będą musieli dostawać to samo wynagrodzenie za pracę o tej samej wartości.
– Uważam, że idea jest bardzo słuszna. Jedyny problem, jaki widzę, to taki, że trzeba będzie przeprowadzić wartościowanie stanowisk, a nie wszyscy jesteśmy na to przygotowani. To też się wiąże z kosztami – mówi Główny Inspektor Pracy.
Jeżeli pracodawca stwierdzi lukę płacową powyżej 5 proc., będzie musiał dokonywać wspólnej oceny wynagrodzeń i podejmować we współpracy z Państwową Inspekcją Pracy środki zaradcze.
– Dla nas to oznacza konieczność nauki, bo dzisiaj nie zajmujemy się tą kwestią, więc stanowi to bardzo duże wyzwanie – dodaje Stanecki.
prezes Pracodawców RP
Pan minister Stanecki zawsze dbał o to, by Państwowa Inspekcja Pracy w pierwszej kolejności edukowała pracodawców i pracowników. Inspekcja przygotowuje liczne i wartościowe materiały dotyczące najważniejszych problemów związanych z prawem pracy i aktywnie informuje o nich przedstawicieli rynku. Pan minister bierze udział w wielu konferencjach i spotkaniach z przedstawicielami biznesu. Mieliśmy okazję wielokrotnie gościć Głównego Inspektora Pracy na wydarzeniach organizowanych przez Pracodawców RP, w tym na reaktywowanym po 10 latach Polskim Kongresie Gospodarczym, za co serdecznie dziękujemy. Pracodawcy RP liczą na dalszą owocną współpracę w kolejnych latach.
Stawiając na edukację, Główny Inspektor Pracy widzi nadzieję przede wszystkim w młodym pokoleniu, dopiero wchodzącym na rynek pracy. W grudniu 2024 roku zostało podpisane porozumienie o rozpoczęciu współpracy programowej ze Związkiem Harcerstwa Polskiego w zakresie propagowania i popularyzacji wiedzy o prawie pracy. Nawiązana została także ścisła współpraca z Parlamentem Studentów RP.
Kampanie społeczne, planowane i prowadzone przez Państwową Inspekcję Pracy, są jednym z ważniejszych narzędzi działalności prewencyjnej i promocyjnej. W minionych latach zrealizowano kilka dużych projektów z obszaru bezpieczeństwa pracy oraz promocji zagadnień prawnej ochrony pracy i legalności zatrudnienia.
Kampanie, choć skierowane do różnych branż i związane z prewencją różnych zagrożeń w środowisku pracy, mają zwiększać świadomość zagrożeń zawodowych, a także budować zaangażowanie wśród pracowników, co może skutkować poprawą standardów bhp. Prowadzone przez Inspekcję działania związane są z popularyzacją wiedzy w zakresie stosowania środków ochrony zbiorowej, a także z upowszechnieniem informacji na temat prawidłowego stosowania środków ochrony indywidualnej tam, gdzie zabezpieczenia zbiorowe nie mogą być stosowane. Promocja dotyczy również dobrych praktyk z zakresu kompleksowego zarządzania bezpieczeństwem w miejscu pracy.
dyrektorka Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego
Państwowa Inspekcja Pracy to dla nas ważny i wiarygodny partner w działaniach edukacyjnych i upowszechniających. Od lat pełni rolę patrona konkursu na plakat bezpieczeństwa pracy oraz współorganizatora licznych konferencji i szkoleń. Poruszane w ich trakcie tematy – takie jak cyfryzacja, sztuczna inteligencja, integracja zawodowa osób z niepełnosprawnościami czy wyzwania psychospołeczne – pokazują, że Inspekcja z odwagą podejmuje najistotniejsze wyzwania współczesnego rynku pracy. Z uznaniem obserwuję również jej rosnące zaangażowanie w przeciwdziałanie mobbingowi i ochronę zdrowia psychicznego.
Dla zatrudnionych i pracodawców coraz ważniejszym źródłem pozyskiwania informacji jest internet. Państwowa Inspekcja Pracy w swoich działaniach promocyjnych wykorzystuje zarówno swoją stronę urzędową, jak i strony tematyczne budowane na potrzeby konkretnych kampanii, programów wspierających pracodawców i pracowników, a także działań prowadzonych w rolnictwie indywidualnym. Działania promowane są również za pośrednictwem mediów społecznościowych – kanału na YouTube, platformy X oraz LinkedIn, a ostatnio także na nowo powstałym koncie Państwowej Inspekcji Pracy na Instagramie. W popularyzację tematyki prawa i bezpieczeństwa pracy angażowani są również influencerzy, których zasięgi w mediach społecznościowych pozwalają na dotarcie do dużej grupy odbiorców.
Kanałem najczęściej wykorzystywanym przez Inspekcję jest YouTube. Aktualnie zamieszczonych jest na nim ponad 200 materiałów filmowych o charakterze informacyjnym, poradniczym lub instruktażowym. Wśród materiałów dotyczących bezpieczeństwa pracy można znaleźć cykl filmów instruktażowych dotyczących zagrożeń zawodowych: „Ochrona przed narażeniem na wibracje”, „Ochrona przed narażeniem na pyły”, „Ochrona przed narażeniem na czynniki mechaniczne” i „Ochrona przed narażeniem na hałas”. Są tam również materiały dotyczące bezpiecznej pracy w zawodzie magazyniera oraz pracy w zakładach fryzjerskich i kosmetycznych.
prezes Związku Rzemiosła Polskiego
Nasze oczekiwania na kolejny rok koncentrują się przede wszystkim na dalszym rozwoju funkcji doradczej Inspekcji, zwiększeniu dostępności materiałów edukacyjnych dla pracodawców oraz uproszczeniu procedur kontrolnych – zwłaszcza wobec rzemiosła i małych zakładów. Liczymy także na aktywny dialog z przedstawicielami organizacji pracodawców oraz większe uwzględnienie specyfiki lokalnych rynków pracy w działaniach Inspekcji Pracy.
Państwowa Inspekcja Pracy nie rezygnuje z tradycyjnych form dotarcia do odbiorców. Oferta bezpłatnych publikacji to aktualnie 185 pozycji wydawniczych, m.in. broszur, ulotek, list kontrolnych i kart bezpiecznego wykonywania prac. W 2024 r. nakładem Państwowej Inspekcji Pracy ukazało się 405 tys. egzemplarzy publikacji.
Narzędziem promocji działań Inspekcji Pracy na rzecz bezpieczeństwa w środowisku pracy jest również magazyn „Inspektor Pracy”, wydawany od 1929 r. Aktualnie publikowany wyłącznie w wersji elektronicznej, dostosowany został do obecnych wymogów technicznych, zwłaszcza do urządzeń mobilnych.
Państwowa Inspekcja Pracy stara się angażować w swoje działania partnerów społecznych, organy administracji państwowej i samorządowej, a także podmioty komercyjne zainteresowane promocją bezpiecznych warunków pracy.
– Staramy się wykorzystywać wszelkie istniejące rozwiązania, by nadążać za wyzwaniami, jakie stawia przed nami XXI wiek. Niebawem będziemy mieli wymianę danych z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych i z Krajową Administracją Skarbową, więc będziemy mieli dostęp do dokładnych danych, dużo dokładniejszych niż dzisiaj. To pozwoli nam prowadzić kontrole w sposób bardziej skuteczny, bardziej efektywny – tłumaczy Stanecki.
prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Współpraca między Zakładem Ubezpieczeń Społecznych i Państwową Inspekcją Pracy układa się bardzo dobrze. Wspólnie z Inspekcją i Krajową Administracją Skarbową rozpoczęliśmy prace nad rozwiązaniami, które umożliwią ograniczanie szarej strefy i poprawę efektywności kontroli przez instytucje publiczne. Mam nadzieję, że wspólnie wdrożymy kolejny projekt, którego celem jest rozwijanie analizy ryzyka, aby zmniejszać uciążliwości kontroli dla przedsiębiorców.
Dodatkowo w 2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych dołączył do grona partnerów strategii Wizja Zero (ang. Vision Zero). Jest to strategia prewencji w obszarze bezpieczeństwa pracy, która została opracowana przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Zabezpieczenia Społecznego (ISSA). Przewiduje ona bliską współpracę w tym zakresie z wieloma interesariuszami – w tym inspektorami pracy. Liczę na kontynuację dobrej współpracy i wymiany informacji z Państwową Inspekcją Pracy na rzecz ciągłej poprawy standardów na rynku pracy w Polsce.
Przed Państwową Inspekcją Pracy, poza aktualnymi ustawowymi obowiązkami kontrolnymi, stają coraz nowsze wyzwania, które wymusza szybkie tempo życia i rozwoju gospodarki, ale także unijne ustawodawstwo, przewidujące między innymi obowiązek uregulowania sytuacji tzw. pracowników platform cyfrowych. Chodzi o osoby, których pracą kieruje sztuczna inteligencja, jednocześnie obliczająca ich zarobki. Obecnie taka praca często odbywa się na bardzo różnych podstawach prawnych niezwiązanych z klasycznym zatrudnieniem na podstawie Kodeksu pracy.
– Dyrektywa w sprawie pracowników platform cyfrowych mówi o skutecznych narzędziach dla Państwowej Inspekcji Pracy w przekształcaniu różnego rodzaju umów na etaty. Być może warto pomyśleć o przeredagowaniu definicji stosunku pracy, która nie zmieniła się od lat 90. ubiegłego wieku. Potrzebujemy gruntownych reform, by skutecznie nadążać za zmianami. Potrzebujemy przeorganizowania samej Inspekcji Pracy. I to już się dzieje. Na naszych oczach. Zmieniamy się my, zmieniają się nasi partnerzy, bez których nie moglibyśmy skutecznie funkcjonować, a wszystko to w trosce o miliony zatrudnionych na polskim rynku pracy – konkluduje Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki.
